Participerende samenleving en tegenprestatie

donderslag bij heldere hemel

Chronisch zieken, mensen met stress, veel psychiatrisch patiënten, lijders aan trauma’s… en nog veel meer groepen mensen die er een probleem mee hebben. Een probleem om die eerste stap te zetten. Vanaf uit de bank komen, tot helemaal niets meer doen en alles wat er tussen zit.

De overheid wil streven naar een participerende maatschappij en mensen met een (WWB) uitkering moeten een tegenprestatie gaan leveren. Het streven is nobel en zeer begrijpelijk. De uitvoering is aanstootgevend en verachtelijk. Deze twee zaken lijken niet alleen te botsen, ze botsen ook in grote mate. Dat is het nadeel wanneer je een ideaal in een politieke context wil plaatsen. Een goed streven plaats je in regels en regels zijn per definitie star. Mensen zijn niet star. Een mens is geen computer. En juist op dit vlak zien wij dan ook de enorme spanningsvelden tussen regelgeving en menselijkheid. Het gevolg is dat de regelgeving het wint en de mens, de individu weer een opdonder krijgt.

De maatschappij gaat uit van gezond functionerende mensen. Een grote meerderheid voldoet hieraan… tenminste, wanneer alles goed gaat. Wie loopt er niet met een probleem, frustratie of trauma? Velen van ons, maar in het kader van het overleven hebben wij geleerd dit weg te schreeuwen, duwen, te werken. Heel veel mensen zijn bang de confrontatie met zichzelf aan te gaan. Dat is namelijk de confrontatie met onze zwakheden, waar wij niet mee om kunnen gaan. En daar is de maatschappij op georganiseerd.

Maar hoe broos is het lijntje… Soms hoeft er maar een klein iets te gebeuren en een maatschappelijk succesvol persoon vervalt tot een nietig hoopje zieligheid. Kijk om je heen, in je eigen omgeving… we kennen allemaal wel iemand, die behoort tot de zwakkeren in onze samenleving. Van sommigen zagen wij het al aan komen. Van anderen kwam het als een donderslag bij heldere hemel. In de jaren dat ik in de psychiatrie heb gewerkt heb ik ze gezien. Ja, zelfs topmannen van Shell, die van de ene op de andere dag volledig decompenseerden. Hun wereld werd kompleet anders.

Weet u hoeveel mensen er leven met een postfobie? Meer dan wij weten, want uit schaamte is het een verborgen probleem. In het netwerk wordt het vaak opgevangen, maar in heel wat gevallen is dat netwerk er niet, of valt weg. Met name financiële problemen doen zich voor en het gaat van kwaad tot erger. In de meeste gevallen wordt zo een relatief klein probleem als een postfobie gebagatelliseerd; stel je niet aan.

Dat zien wij terug in de participerende maatschappij en de tegenprestatie: stel je niet aan. In de wet en regelgeving kan je moeilijk rekening houden met dat individuele drempeltje. Dus, iemand die niet mee werkt… stelt zich aan.

Wij denken in oude normen van de arbeidsethos. Alles is daarop gerelateerd. Zo wordt heel mooi omschreven dat een ieder moet participeren op het voor hem/haar hoogst haalbare niveau. Dat niveau wordt altijd gerelateerd aan arbeid. Veel mensen kunnen dat helemaal niet. En het wordt allemaal nog moeilijker, omdat het aan de buitenkant niet te zien is.

Zo ken ik mensen die op zich prima functioneren, maar wel op de basis van hun eigen condities. Verder is er misschien weinig aan de hand, maar reguliere arbeid zal nooit voor hen weggelegd zijn. En soms is de druk van het participeren en presteren al te veel.

Er wordt een steeds groter beroep op elkaar gedaan. We moeten meer voor elkaar zorgen, de overheid trekt zich terug. Natuurlijk moet je elkaar stimuleren. Misschien wel eindeloos, maar verplichten is iets heel anders. Daar haken velen op af. Op een enkele uitzondering na overigens niet omdat men er geen zin in heeft. Noem het verborgen onvermogens. En dat is lastig, want politiek niet in regels te vatten.

De maatschappij wordt sneller, ingewikkelder en groter. We vergeten het menselijke brein, die dit alles niet meer kan bij benen, of door een handicap überhaupt niet kan bij benen.

In een wereld van graaiers en groeiende verschillen tussen de armen en rijken wordt de ruimte voor de “verliezers” steeds meer beperkt. De ogen worden gesloten en het aantal “verliezers” wordt groter. Maar dat wil de welvarende mens niet zien. Nee, want het lijntje zelf verliezer te worden is erg dun. De politiek poogt dit alles te sturen. Slinks, slim, maar niet oprecht. Dat is politiek namelijk niet gewenst, daarvoor zijn wij niet sociaal genoeg. Afgelopen week las ik in de krant, dat het aantal banen af neemt, maar ook het aantal werklozen… Je zou het bijna als een goed bericht interpreteren, en je hoeft niet te denken wat het daadwerkelijk betekent. Jongeren… blijven misschien langer een opleiding volgen, omdat er geen baan is? Het aantal ouderen dat met pensioen gaat is wat groter, want de “babyboom” is aan de beurt. En dan de mensen tussen de vijftig en het pensioen… veelal na jarenlange dienstverbanden: werkloos. Maar na de periode van hun uitkering komen zij niet in aanmerking voor WWB. Te veel eigen vermogen, eigen huizen en verdienende partners. Velen schrijven zich in als ZZPer (Zelfstandige zonder personeel), maar verdienen er niet echt mee. Wanneer ik de krant lees mis ik deze interpretatie. Logisch, want dan wordt het plaatje vele malen somberder.

Natuurlijk moeten wij allemaal zo veel als mogelijk mee doen met deze maatschappij. Helemaal mee eens, maar ga daarbij niet over de normen en mogelijkheden van de individu… en dat gebeurt met de huidige regelgeving wel. Laat mensen in hun waarde, wat met de huidige regelgeving helaas nooit in voldoende omvang kan. Het is een lastig probleem, maar wel een die je politiek niet op lost.

Het is net als waterverf; de kleuren moeten op natuurlijke wijze in elkaar overvloeien, waardoor een schilderij ontstaat. Wanneer de economie beter wordt, het belastingstelsel humaner, de samenleving socialer, pas dan zal het probleem zich langzaam oplossen. Langzaam en nooit helemaal.

Het mag duidelijk zijn dat ik grote bezwaren heb tegen de participerende samenleving en tegenprestatie zoals deze wettelijk nu geregeld worden. Het is geen oplossing, maar het verstoppen van de echte problemen. Het toedekken van nieuwe problemen. Het wordt tijd dat er eens écht iets gaat veranderen. Hoe goed Jetta Klijnsma het ook bedoelt, hoe enthousiast en overtuigend zij het ook brengt… het werkt niet. Misschien dat zij zichzelf te veel als voorbeeld neemt, maar dat verhul ik in mijn betoog. Laten we in ieder geval eens, zonder alle regels, gewoon eens wat socialer met elkaar om gaan. Ons wat meer in elkaar verdiepen. Dan alleen al zal de wereld er een stuk mooier uit gaan zien!