Het geschreven woord

Het geschreven woord is zwart op wit, en toch leest iedereen het op een andere manier. De letters, ze zeggen het zelfde. Wanneer je schrijft “boom”, weet iedereen wat je bedoelt, maar iedere lezer heeft een ander beeld van een boom. Hoe nader je de boom omschrijft, des te helderder verbeeldt men de betreffende beschreven boom, terwijl toch iedere lezer een ander beeld schetst.

Tekst staat zwart op wit. Je kan er niet om heen, en toch is niets zo interpretabel als het geschreven woord. Niemand die een roman leest met dezelfde beleving, dezelfde beelden en zelfs niet met (of vanuit) dezelfde ervaring. We weten het, maar realiseren het ons onvoldoende. Toch zijn de belangrijkste boekwerken van de wereld, de Bijbel en de Koran, er de grootste voorbeelden van. In iedere Bijbel staat dezelfde tekst, toch zijn er vele Christelijke stromingen. Bij de Koran is dit precies hetzelfde. Het geschreven woord is dood, maar de mens, de individu, of soms de groep brengen het woord tot leven. Met alle gevaren van dien, zoals de geschiedenis heeft aangetoond.

We leven in een tijd van het geschreven woord. De mens schrijft veel. Voor zichzelf, voor anderen, maar vooral plaatsen we veel teksten op de digitale media. Kijk om je heen en zie de massa’s die met de iPhone in hun hand (of een ander mobiel apparaat) eindeloos Twitteren, WhatsAppen, Messenger berichten rondsturen of berichten plaatsen op Facebook, Instagram, of dergelijke. Zie de rapporten in rechtbanken, politiek en alle verslagen welke men ter verantwoording van het werk moeten schrijven. Agenten, verpleegkundigen, docenten, het zijn allemaal auteurs geworden van hun eigen schriftelijke verantwoording.

Lezen is ook mooi. Lezen kan een verrijking zijn voor de geest. Of voor de creativiteit. Wie leest er niet graag een roman, de krant, of een thriller? Helaas, veel mensen lezen te weinig, teveel in het geheel niet, wanneer het gaat over het boek. Desinteresse noemt men het, maar is het niet meer dat men al die woorden die er staan onvoldoende de geest prikkelen? Lezen interesseert hen niet omdat zij er geen beelden bij kunnen vinden. En zonder de persoonlijke beleving is het geschreven woord echt een “dood” woord.

Ja, met lezen wordt men zelf aan het werk gezet, wordt je brein geactiveerd en dan komt men de eigen beperkingen tegen. Met de korte nieuwsberichten en alle sociale media berichten speelt dit nauwelijks een rol. De berichten zijn kort genoeg om er net wel dat stukje eigenheid in te brengen, de eigen interpretatie. En daar gaat het vaak verkeerd. Op de sociale media ontstaan snel ruzies, oneigenlijke discussies en (facebook) het bekende “ontvrienden”. Een geschreven grapje wordt vaak niet ervaren als grapje. In tegenstelling, een grapje kan soms ervaren worden als een regelrechte aanval.

Het grote voorbeeld van dit moment is natuurlijk Trump, die eindeloos Twittert. Nu is bij hem wel zo, dat wanneer je hem ziet hij gedrag vertoont en woorden gebruikt die overeenkomen met zijn Twittergedrag. Toch blijven zijn Tweets geschreven woord. Zijn aanhangers lezen zijn teksten en voelen zich gesteund. Zijn tegenstanders lezen het en voelen zich eveneens gesteund, echter in hun aversie tegen deze man. Los van het feit dat zijn teksten president onwaardig zijn is het een hele gevaarlijke manier van communiceren voor een regeringsleider, juist omdat het geschreven woord de emotie erachter niet toont.

Een zekere uitzondering is het stripverhaal. Een combinatie van het geschreven woord met tekeningen. De tekeningen tonen (in het plaatje) de emotie van het geschreven woord, veelal gesproken teksten, waardoor de combinatie tussen het woord en het plaatje een directe verbinding heeft. Daarom is het stripverhaal populair en helemaal geen slechte manier van lezen. Zeker wanneer het stripverhaal meer in zich draagt dan alleen een leuk verhaaltje. In België is Merho niet voor niets zo populair.

Daarnaast hebben veel mensen een hoop woorden nodig om iets duidelijk te maken (zelf heb ik daar natuurlijk ook last van), terwijl dit juist verwarrend kan werken. Herhalingen, bedoelt ter verduidelijking worden regelmatig ervaren door anderen als irritant.

Het goede geschreven woord bestaat in feite niet. Daarentegen is het geschreven woord juist zeer verrijkend. Zeer afhankelijk van de lezer zelf. Bij populaire boeken heeft de auteur de kunst in handen de woorden zo te combineren dat het voor velen goed toegankelijk is. Hoog literair werk wordt juist door een select gezelschap gewaardeerd, een gezelschap die vanuit een zekere elitaire opstelling een dergelijk boek waardeert. Tja, en soms wordt iets goed, omdat men zegt en schrijft dat iets goed is. Mensen zijn soms erg volgzaam, vooral wanneer men bij een bepaalde groep wil behoren. Toch, bij het allerbeste boek heeft de lezer andere beelden en andere emoties dan de auteur zelf ooit heeft gehad tijdens het schrijven.

Ik schrijf veel, maar teken en schilder ook. Met name mijn schilderijen zijn vergelijkbaar met het geschreven woord. Ik maak een duidelijk “plaatje”. Alles wat je erop ziet is herkenbaar, maar de combinatie van al deze objecten is zo bizar, of onlogisch, dat men mijn werk niet begrijpt, of er juist een volledig eigen verhaal van maakt. Zo is er een overeenkomst tussen schrijven en schilderen. Tenminste deels. Wanneer je kijkt naar het werk van Dali en Magritte (bijvoorbeeld) gaat deze vergelijking op. Bij veel, min of meer naturalistische, landschapschilders en fijnschilders gaat de vergelijking geheel niet op. Deze beelden zijn zo herkenbaar en verstoren de individuele denkpatronen niet, dat men er heel snel voor open staat. Abstracte kunst is te vergelijken met hele moeilijke literatuur en beiden worden door een zekere elite soms tot grote hoogten gebracht.

Het geschreven woord en de opgetekende beelden vertekenen de realiteit. Eigenlijk is er maar een manier waarop de mens optimaal met elkaar kan communiceren: rechtstreeks praten met elkaar. Je ziet elkaar, hoort het woord, merkt de intonatie en ziet de mimiek. En dan nog blijft communiceren een van de moeilijkste aspecten van het menselijk “zijn”. Maar toch, wat zijn wij als mens toch enorm “rijk” dat wij op zoveel manieren met elkaar kunnen communiceren. Dat wij dat geschreven woord hebben. Ik schrijf niet alleen graag, maar lees ook met heel veel plezier. Ik vul er graag mijn tijd mee. Alleen, ik zal uiterst zelden een film zien, waar ik het boek van gelezen heb, of een boek lezen nadat ik de film heb gezien. Dat namelijk verstoort mijn persoonlijke interpretatie en emotie. Van zowel de film, als van het boek. En de interpretatie en emoties van een boek, die houd ik lekker voor mijzelf!